قراردادهای بازار فیزیکی بورس کالا

تمامی داد و ستدها در بازار فیزیکی بورس کالا، در قالب قراردادهای استاندارد انجام می‌گیرد:

- قرارداد نقدی

- قرارداد نسیه

- قرارداد سلف

در این مقاله آموزشی از هامرز، قرارداد نقدی مد نظر است که در آن پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله و بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای بورس کالا انجام می‌شود.

اقدامات پیش از عرضه توسط عرضه‌کننده

1. انتخاب کارگزار عرضه‌کننده 

هر مشتری در بورس کالا جهت انجام معاملات، باید یکی از شرکت‌های کارگزاری دارای مجوز در گروه کالایی مورد نظر را انتخاب نماید. به این ترتیب؛ عرضه‌کننده می‌بایست هماهنگی لازم با یک یا چند شرکت کارگزاری، جهت انجام امور مربوط به وی در بورس کالا را به عمل آورد.

2. اخذ کد معاملاتی از کمیته پذیرش مشتریان بورس

به این منظور، عرضه‌کننده می‌بایست مدارک لازم را بر اساس ضوابط کمیته پذیرش مشتریان از طریق شرکت کارگزاری خود، به این کمیته ارائه کرده تا صدور کد معاملاتی در اسرع وقت صورت گیرد.

3. تودیع تضامین مورد نیاز، نزد اتاق پایاپای بورس

پس از صدور کد معاملاتی و مشخص شدن کمیت و کیفیت محصول مورد نظر، عرضه‌کننده می‌بایست معادل ارزش ریالی محصول، تضامین نقدشونده نزد اتاق پایاپای بورس کالا تودیع نماید. عرضه‌کننده می‌بایست در خصوص تضامین قابل تودیع با اتاق پایاپای بورس کالا توافق نماید.

4. تجمیع محصول در قسمت‌های قابل عرضه در بورس

عرضه‌کننده می‌بایست محصول خود را در قالب محموله‌های قابل عرضه بر اساس ضوابط بورس کالا عرضه نماید.

5. انتشار اطلاعیه عرضه

اطلاعیه عرضه فرمی است که حاوی تمامی اطلاعات مورد نیاز خریداران در خصوص کیفیت محصول، محل تحویل و سایر شرایط خاص است. عرضه‌کننده موظف است این اطلاعیه را یک روز پیش از عرضه محصول در بازار فیزیکی بورس کالا، منتشر نماید. کارگزار منتخب عرضه‌کننده، این وظایف را انجام خواهد داد. هر اطلاعیه عرضه صرفا مربوط به یک محموله در یک مرکز تحویل می‌باشد.

اقدامات پیش از عرضه توسط عرضه‌کننده

جهت عرضه کالا در بازار فیزیکی، کارگزار عرضه کننده باید فرم سفارش فروش تکمیل شده توسط عرضه‌کننده را به همراه مستندات ذیل در قالب فرم اطلاعیه عرضه و حداکثر تا ساعت 12 ظهر روز کاری قبل از عرضه به بورس ارائه نماید:
1. مشخصات کالای قابل عرضه
2. حجم کالای قابل عرضه
3. حداکثر افزایش عرضه توسط عرضه‌کننده
4. نوع معامله، در معامله سلف ذکر سررسید تحویل کالا و در معامله نسیه ذکر شرایط پرداخت
5. قیمت پایه، تاریخ عرضه، نام عرضه‌کننده و تولیدکننده
6. نوع تسویه شامل نقدی یا اعتباری و در صورت تسویه اعتباری، تعیین میزان دقیق بخش نقدی اعتباری؛ همچنین ذکر اسناد مورد نیاز جهت تسویه
7. زمان‌بندی و مکان تحویل، نوع بسته‌بندی، سایر اطلاعات به درخواست بورس

روش‌های تسویه معاملات در بورس کالا:

1. تسویه نقدی در بورس کالا

در این روش، وجه قرارداد ظرف مهلت تسویه به صورت نقدی توسط کارگزار خریدار به حساب عملیاتی واریز می‌گردد و اسناد مربوطه به اتاق پایاپای ارائه می‎شود.

2. تسویه اعتباری در بورس کالا

در این روش، ظرف مهلت تسویه، سند تسویه اعتباری طبق فرمت مربوطه، به تایید فروشنده و کارگزار فروشنده رسیده و به همراه سایر مستندات لازم، توسط کارگزار خریدار به اتاق پایاپای ارائه می‌شود. در سند تسویه اعتباری، فروشنده به دریافت ثمن معامله اقرار می‌کند. (به نوعی تسویه خارج از بورس می‌باشد و پس از انجام تسویه بورس هیچ مسئولیت و تعهدی در مقابل طرفین معامله نخواهد داشت.)
نکته: در هر یک از روش‌های تسویه، کارمزدها، مالیات‌های متعلقه و خسارت‌های تعیین شده احتمالی باید به صورت نقدی و در مهلت‌های مقرر بر اساس ضوابط به حساب اتاق پایاپای واریز شود.

مهلت تسویه معاملات و تحویل کالا در بورس کالا

مهلت تسویه:

مهلت تسویه 3 روز کاری بعد از روز انجام معامله می‌باشد. در صورتی که انجام امور تسویه با تاخیر و حداکثر تا 7 روز تقویمی پس از تسویه انجام شود، کارگزار خریدار به ازای هر روز تقویمی باید 0.25% ارزش معامله را به عنوان جریمه تاخیر به صورت یکجا به فروشنده بپردازد. چنانچه کارگزار خریدار تا پایان 7 روز تقویمی پس از مهلت تسویه، امور تسویه را انجام ندهد، معامله وی منفسخ گردیده و کارگزار خریدار مکلف است 5% ارزش معامله را به عنوان خسارت انفساخ به همراه سایر هزینه‌های مصوب شامل: دو سر کارمزد بورس، کارمزد کارگزار فروشنده، دو سر کارمزد تسویه و دو سر حق نظارت سازمان را پرداخت نماید.

مهلت تحویل:

در قراردادهای نقدی و نسیه، حداکثر تا 3 روز کاری پس از مهلت تسویه است. در صورت تسویه با تاخیر، تعداد روزهای تاخیر نیز به این 3 روز افزوده می‌شود.
در قراردادهای سلف با سررسید کمتر از 30 روز، حداکثر تا 5 روز تقویمی پس از سررسید تحویل است.
در قراردادهای سلف با سررسید 30 روز و بیشتر، حداکثر تا 15 روز تقویمی پس از سررسید تحویل است.

اقدامات پیش از معامله توسط خریدار

انتخاب کارگزار خریدار:

خریداران نیز همچون سایر مشتریان بورس کالا می‌بایست تمامی امور خود در بورس را از طریق شرکت‌های کارگزاری دارای مجوز در گروه کالایی مورد نظر انجام دهند.
اخذ کد معاملاتی از کمیته پذیرش مشتریان بورس:

کد معاملاتی در واقع شناسه مشتریان در انجام معاملات در بورس می‌باشد که می‌بایست پیش از هر اقدامی از طریق شرکت کارگزاری منتخب خریدار، با ارائه مدارک مورد درخواست کمیته پذیرش مشتریان بورس کالا، اخذ گردد.
افتتاح حساب وکالتی:

برای انجام معامله در بورس کالای ایران، خریدار می‌بایست اقدام به افتتاح وکالتی (با اختیار برداشت توسط اتاق پایاپای بورس کالا) به نام خود نزد یکی از بانک‌های طرف بورس کالا نماید و حساب مذکور باید از طریق کارگزار خریدار به بورس کالا اعلام گردد.
واریز پیش‌پرداخت 10 درصدی به حساب وکالتی و تکمیل فرم درخواست خرید:

جهت خرید از بورس کالای ایران، خریدار می‌بایست 10% از ارزش محصول مورد نظر برای خرید را به قیمت پایه آن به حساب وکالتی واریز نماید. خریدار می‌بایست درخواست خرید خود را نیز به کارگزار ابلاغ و فرم سفارش خرید را تکمیل نماید.
با توجه به شروع معاملات تالار محصولات کشاورزی در ساعت 10 صبح، خریدار می‌بایست حداکثر تا 30 دقیقه پیش از شروع تالار، 10 درصد وجه را به حساب وکالتی خود واریز نماید. در غیر این صورت، کارگزار قادر به معامله بر اساس سفارش خرید وی نخواهد بود. این وجه در صورت انجام معامله به حساب کارگزار منتقل می‌گردد.

کارمزدهای طرفین معامله در بورس کالا

به عنوان مثال در معامله یک گله 10 هزار تایی جوجه یک روزه با متوسط قیمت 1500 ریال، ارزش معامله 150 میلیون ریال خواهد بود. کارمزد پرداختی توسط فروشنده، 484،500 ریال خواهد بود.

در همان معامله مذکور، کارمزد پرداختی توسط خریدار، 460،500 ریال خواهد بود.

تسویه با تاخیر

در صورتی که خریدار ظرف مهلت تسویه 3 روز کاری بعد از روز انجام معامله، تسویه نکرد؛ می‌تواند حداکثر تا 7 روز تقویمی با تاخیر تسویه انجام دهد. کارگزار خریدار به ازای هر روز تقویمی باید 0.25 درصد ارزش معامله را به عنوان جریمه تاخیر به صورت یکجا به فروشنده بپردازد.
به عنوان مثال در معامله ذکر شده با ارزش 150 میلیون ریال، در صورت تسویه با تاخیر، جریمه روزانه 375،000 ریال می‌باشد که باید توسه خریدار پرداخت گردد.
در صورت عدم تسویه پس از مهلت 7 روزه تقویمی، معامله وی منفسخ گردیده و کارگزار خریدار مکلف است، 5% ارزش معامله را به عنوان خسارت انفساخ به همراه سایر هزینه‌های مصوب پرداخت نماید.